جمعه 10 فروردين 1403   12:07:20
منوی معاونت فرهنگیمنوی معاونت فرهنگی
بازديدهابازديدها
تعداد بازديد اين صفحه: 876803
تعداد بازديد از سايت: 129463075
تعداد بازديد زيرپورتال: 876803
اين زيرپورتال امروز: 104
در امروز: 11259
اين صفحه امروز: 104
اطلاعات متنی
دوشنبه 26 شهريور 1397 مهارت تفكر انتقادي

مهارت تفكر نقادانه

مقدمه

شايد بتوان گفت كه محصر به فردترين توانايي ما انسان ها، انديشيدن است و بواسطه همين انديشيدنا ست كه اشرفيتمان نمود مي يابد. توانايي خنديدن و خندان، توانايي سخن گفتن، توانايي زندگي اجتماعي و تمامي توانمندي هاي ديگر ما، به پيچيده ترين پديده ي جهان يعني مغز بر مي گردد. نيم نگاهي به دنياي اطراف، نشان مي دهد كه آنچه موجب ايجاد اين همه تغيير و پيشرفت در زمينه هاي مختلف زندگي شده است. كارگرد قشر مخ انسان است. از ابزار سازي ، كشف آتش، اختراع چرخ، خط وكشاورزي به عنوان اولين پيشرفت هاي بشر تا صنعت چاپ، كشف برق واختراع ماشين بعنوان دستاوردهاي بعدي ونهايتا فن آوري هاي پيجيده اي نظر شاتل وهوش منصوعي، در قرن معاصر، هميگ زاييده ي انديشه بشر بوده اند.

   بنابر اين در رابطه با اهميت تفكر در زندگي ما انسان ها هيچ شكي وجود ندارد. ولي ممكن است كه ذهنيت وجود داشته باشد كه چون ما، ماهيتا موجودات متفكري هستيم، پس ضرورتي وجود ندارد كه به پرورش توانايي هاي ذهني خود بپردازيم. آيا شما با اين ايده موافقيد؟ در پاسخ به اين سؤوال مي توان گفت كه هدف از آموزش مهارت هاي زندگي، رورش توانايي هاي رواني، اجتماعي است كه فرد را قادار مي سازند بطور مؤثرتري با مقتضيات وكشمكش هاي زندگي روبرو شود. بنابر اين لازم است كه ما توان انديشيدن خود را توسعه دهيم. تفكر آدمي به شكل هاي مختلفي عينيت مي يابد كه طي مباحث قبل به بررسي دو شكل از آن پرداختيم. آيا مي توانيد آن دو را نام ببريد؟

يكي ديگر از اشكال مهم تفكر، تفكر نقادانه است.

تعريف تفكر نقادانه

  با كمال تعجب تحقيقات نشان مي دهد كه (افراد ماهر در تفكر نقادانه زنان و مردان 30 تا 35 ساله اي هستند كه اكثرا در رشته هاي علوم پايه مشغول به تحصيل بوده و فرزند اول خانواده مي باشند)

   اگر شما با شنيدن يا خواندن عبارت فوق، هيچ شبه اي در ذهنتان ايجاد نشود، مشخصاً فردي هستيد كه نمي تواند بصورت نقادانه بينديشد.

   يكي از بزرگترين نواقص سيستم آموزشي ما در همه ي سطوح اين است كه دانش آموز با دانشجو، فقط يه آموختن گمارده مي شود و به نقد ونقادي آنها، اهميتي داده نمي شود. حال آنكه ما در برهه اي از تاريخ به سر مي بريم كه به آن عصر (انفجار اطلاعات) گفته شده است. اينترنت، گستردگي رسانه هاي جمعي وفن آوري اطلاعات، همگي موضوعاتي هستند كه ما را دائما در معرض اطلاعات قرار مي دهند و قاعدتا اگر ما فاقد توانايي تشخيص اطلاعات كارآمد باشيم با مشكلات عديده اي روبه رو خواهيم شد. به عبارت ديگر سيل اطلاعاتي كه در جريان است به هيچ عنوان تعيين كننده ي صحت و سقم آنها نيست و تمايز اين دو به مهارتي بر مي گردد كه مي توان آن را فرا گرفت.

   تفكر نقادانه يك فرايند شناختي فعال، هدفمند و سازمان يافته است كه با استفاده از آن فرد به بررسي اطلاعات موجود مي پردازد. اين اطلاعات طيف وسيعي از موضوعات را در بر مي گيرد و از افكار و عقايد خود وديگران گرفته تا مقاله اي را كه در يك روزنامه خوانده يا فيلمي را كه ديده ايد شامل مي شود.

    در واقع تفكر خلاق و تفكر نقادانه دو روي يك سكه اند زيرا در اولي فرد سعي مي كند راه حل ها، ايده ها، مفاهيم يا پديده هاي هنري را ارايه نمايد كه بي نظير وبديع باشند. حال آنكه در تفكر نقادانه تلاش فرد در اين است كه نقاط قوت و ضعف ايده ها، راه حل ها، مفاهيم و.... را روشن نمايد.

   ريشه تفكر نقادانه به عنوان يك يك مهارت، مفهوم (شك گرايي) در علم است. شك گرايي نقطه تعادل بين بدبيني و طرد سريع هر ادعا در ابتدا و زودباوريو  پذيرش هر ادعا بدون ارزيابي دقيق است. شك گرائي مفهوم مهمي درع لم است چرا كه تمامي يافته هاي علمي را نه بايد به سرعت رد كرد و نه بالعكس، به سرعتذيرفت. بلكه لازم است ادعاهاي علميفا بتدا از فيلتر ارزيابي گذر كنند تا صحت وسقم آنها روشن شود. شك گرايي نه تنها براي دانشمندان بسيار با ارزش است. بلكه در زندگي روزمره نيز كار كرد دارد. شك گرايي پايه تفكر نقادانه است و تفكر نقادانه ارزيابي دقيق اطلاعات محيط اطرفا ست.

كلمه ي crtical  از واژه ي critic به معني سؤال كردن، معني دادن و تحليل كردن گرفته شده و در واقع نيز با استفاده از همين سه فرايند است كه افراد، افكار خود و ديگران را بررسي كرده و برا ساس آن، خود اطلاعا ترا پذيرفته يا نفي مي كنند.

   محققين با ارزيابي عملكرد افراد نقاد، چهار ويژگي را در آنها تشخيص داده اند كه عبارتند از :

اجزاء تفكر نقادانه

1.تفكر فعال

تفكر نقادانه مستلزم استفاده فعال از هوشمندي دانش و توانايي ها براي مقابله ي موثر با موقعيت هاي زندگي است. در تفكر فعال، وقتي فرد با يك موقعيت تصميم گيري وانتخاب مواجه مي شود، فعالنه به جمع آوري اطلاعات مي پردازد، احتمالات مختلف را بررسي مي كند. با افراد با تجربه و متخصص مشورت مي كند و سپس دربا هري تمامي اين موارد به تفكر نقادانه مي پردازد. بنابر اين در تفكر فعال، فرد بجاي بي حركت و ساكن ماندن، وارد فعاليت مي شود و بجاي اينكه به او بگويند چطور فكر كرده يا چگونه عمل كند، خودش شروع به تحليل موقعيت گروه كرده و ويژگي هاي مثبت يا منفي آن را آشكار مي كند.

  در واقع نقش اين مرحله در تفكر نقادانه همچون نقش خودآگاهي هيجاني در مهارت كنترل خشم، استرس و حل مسأله است كه فرد را آماده ي تحليل يك موقعيت و در نتيجه پذيرفتن يا نپذيرفتن آن مي كند.

مطالعه ي عمومي، نقش مهمي در تفكر فعال دارد چرا كه با مطالعه كردن، فرد به اطلاعات مختلفي دست مي يابد. لازمه تفكر فعال اين است كه فرد اطلاعات خو درا فعال كند . در ادامه ي مباحث متوجه اهميت تنقش اطلاعات درتفكر نقادانه خواهيد شد.

گفتار دروني عملياتي ترين فرم استفاده ازت فكر فعال است.

·        لازم است كه اطلاعات خود را در اين رابطه فعال كنم.

·        نبايد بدون تفكر نقادانه اين موضوع را بپذيم.

جملاتي نظير جملات فوق دال برا ين است كه فرد سعي دارد به شكلي فعال، نقادانه بينديشد.

2.تفكيك واقعيت، غير واقعيت و عقيده

واقعيت عبارت است از موضوعي كه توسط افراد مختلف، در مكان هاي مختلف تجربه شده، وبدين ترتيب صحت آن به اثبات رسيده است. حال آنكه بر عكس ، غير واقعيت موضوعي است كه صحيح نبودن ان ثابت شده است. عقيده يا نظر نيز موضوعي است كه به گمان فردي كه آن را مطرح مي كند صحيح است ولي امكان دارد كه واقعا اين گونه نباشد. به عبارت ديگر ممكن است عقيده امري واقعي و يا غير واقعي باشد.

آيا مي توانيد پنج واقعيت و پنج عقيده را بيان كنيد؟

3. بررسي اعتبار يك موضوع با استفاده از سووال كردن

يكي از ابعاد مهم تفكر نقادانه بررسي دقيق موقعيت ها با پرسيدن سوؤالات مناسب و مربوط است. در حقيقت توانايي پرسيدن سوؤالات مناسب يكي از قدرتمندترين ابزارهاي تفكر است كه غالبا استفاده چنداني از آن نمي شود. افراد توانمند در تفكر نقادان سعي مي كنندكه همچون افراد خلاق، سوؤالات متعددي را طرح نمايند. سووال كردن نه تنها موجب تفكيك مواقعيت، غير واقعيت و عقيده مي شود بلكه اعتبار يك ادعا را نيز روش مي كند. قاعدتا لازم است كه در مواجه با موقعيت هاي مختلف اولين سووالي كه به ذهن ما خسطور مي كند اين باشد كه چه اندازه اين موضوع داراي اعتبار است.

  طبيعتا ما پيش از قبول يك موضوع نياز به شواهد ودلايل داريم. فرد ماهر در تفكر انتقادي سعي مي كند كه با طرح سووالات مناسب اعتبار موضوع را بررسي كند.

 فراموش نشود كه يكي از وِيژگي هاي مهم افراد داراي سلامت روان اين است كه همواره در حال فرضيه آزمايي اند بدين معني كه در جهت تأيي يا رد يك فرضيه، شروع به جمع آوري اطلاعات مي كنند. سووال كردن توانايي است كه به ما كمك مي كند اطلاعات مورد نياز خود را تهيه كنيم.

دوستان به شما مي گويد كه كلاس مهارت هاي زندگي تشكيل نمي شود. چگونه مي توانيد با سؤوال كردن اعتبار گفته او را بررسي كنيد؟

4.دقت در نتيجه گيري

  برخي از افراد داراي اين ضعف در تفكر نقادانه هستند كه با خواندن يا ديدن يك مطلب و موضوع، بدون تعمق ودقت لازم به نتيجه گيري هاي سطحي مي رسند. افراد توانمدن در تفكر نقادانه در مواجهه با يك خبر، تبليغ، توصيه و... سريعاً به نتيجه گيري نمي رسند.

   اگر در روزنامه اين آگهي تبليغاتي را بخوانيدكه قبولي تضميني در آزمون كارشناسي ارشد چه نتيجه گيري ها صحيح و غلطي به ذهنتان خطور مي كند؟

5. بررسي دقيق منابع اصلي ا فكار، عقايد وارزيابي اعتبار آنها

يكي از اراه هاي بررسي افكار، عقايد ونظرات اين است كه فرد از خود سووال كند چرا به انها اعتماد دارد. چطور به اين نظرات رسيده و چه دلايل وشواهدي براي آن وجود دارد. در واقع برخي افراد حتي بدون اينكه آگاه باشند برخي ايده هايي را كه به آنها عرضه مي شود. بدون فكر و بررسي پذيرفته و يا آنها را رد مي كنند. احتمالا شما نيز با افراد (بله گو)و  يا (خير گو) مواجه شده ايد. دسته اول افرادي اند كه هر پيشنهاد يا اطلاعاتي كه به آنها ارايه شود. بلافاصله مي پذيرند و افراد گروه دوم، بر عكس، بررسي دقيق منابع اصلي افكار، عقايد وارزيابي آنها به عنوان يك مؤلفه ي مهم تفكر نقادانه، به ما كمك مي كند كه تا بجاي پذيرش يا رد ساده نظرات ديگران، آنها را بررسي كرده و سپس در مورد قبول يا رد آنها تصميم بگيريم.

  اولين قدم براي انجام اين مرحله، تشخيص منبع اصلي عقايد ونظرات است.

معمولا  افكار وعقايد از چهار منبع زير سرچشمه مي گيرند.

الف. مراجع قدرت نظير والدين، آموزگاران و ...

ب. كتاب ها ونشريات

ج. شواهد حقيقي

د. تجربه شخصي

مرحله ي بعدي پس از مشخص كردن منبع اصلي افكار وعقايد، ارزيابي اعتبار اين منابع است. بررسي اعتبار منابع نيز با پرسيدن سووالات وجمع آوري اطلاعات براي پاسخ به آنها صورت مي گيرد.

الف. مراجع قدرت

·        آيا در اين زمينه اطلاعات دارند؟

·        آيا اطلاعات آنها كافي است؟

·        آيا اطلاعات آنها قابل اعتماد است؟

·        آيا تا بحال اطلاعات غلط داده اند؟

·        آيا ديگران نيز با نظر آنها موافقند؟

ب. كتاب ها ونشريات

·        آيا نويسندگان كتاب ها قابل اعتماد هستند؟

·        آيا مطالب كتاب توسط ديگر كتاب ها تأييد مي شود؟

·        نويسنده براي اثبات عقايد خود چه دلايلي ارايه داده است؟

ج. حقايق

·        چطور مي توان اين واقعيت را ثابت كرد؟

·        آيا اين حقيقت به نوع ديگري نيز قابل تفسير است؟

د. تجربه شخصي

·        اين تجربه در چه شرايطي روي داده است؟

·        آيا امكان تحريف واشتباه وجود داشته است؟

·        آيا تبيين هاي ديگري نيز براي اين تجربه وجود دارد؟

بنابر اين، يكي از مهم ترين فعاليت ها در تفكر نقادانه، پرسيدن يك سري سووال وسپس جمع آوري اطلاعات وارزيابي آنهاست. از اين طريق است كه مي توان به بررسي دقيق افكار وعقايد خود وديگران پرداخته و به فهم روشن تر و بهتري دست يافت.

  برخي اوقات وقتي كه صبح از خواب بيدار مي شوم احساس مي كنم كه روزخوبي نخواهم داشت.

با توجه به منابع چهار گانه اي افكار وعقايد، آيا مي توانيد منبع عقيده فوق را مشخص كنيد؟

با طرح چه سووال هايي مي توانيد اعتبار گفته ي فوق را ارزيابي نماييد؟

6.پذيرش اطلاعات صحيح

همان طوري كه گفته شد دنياي امروز دنياي اطلاعات است ولي هيچ تضميني وجود ندراد كه تمامي ا ين اطلاعات، صحيح باشند. تفكر نقادانه، تمايز سره از ناسره است. تلاش ما در تفكر نقادانه اين است كه به اطلاعاتي اجازه وي ورود بدهيم كه معتبر وبده و جواب پس داده باشند. وقتي كه ما در معرض اطلاعات قرار مي گيريم اگر تفكر فعال خود را بكار گيريم. واقعيت، غير واقعيت وعقيده را تفكيم نماييم.

در نتيجه گيري دقت لازم را مبذول داريم ومنابع اصلي افكار وعقايد را بررسي نموده و اعتبار آنها را ارزابي كنيم . به نقطه اي خواهيم رسيد كه بسياري اطلاعات نادرست حذف خواهند شد. فردي كه داراي تفكر نقادانه است در ابتدا به هر عنصر اطلاعاتي كه به او عرضه مي شود. شك مي كند. ولي وقتي كه با استفاده از فرايند تفكر نقادانه تمامي اطلاعات غلط را شناسايي كرد. هيچ حساسيتي به پذيرفت اطلاعات صحيح نخواهد داشت. شايد شما هم افرادي را بشناسيد كه در اين گونه موقعيت ها با وجود شواهدو قرائن عديده در رابطه با صحت يك موضوع با لجاجت سعي در نپذيرفتن اطلعات ارايه شده دارند. فردي كه داراي مهارت تفكر نقادانه است نه به سرعت يك موضوع، پيشنهاد و.... را مي پذيرد و نه در صورت اييد شدن صحت موضوع در پذيرش آن مقاومت مي كند.

  افراد ماهر در زندگي با استفاده از مهارت تفكر نقادانه اطلاعات صحيح زير را پذيرفته و بر اساس آنها رتفار مي كنند.

·        مصرف منظم ميوه وسبزيجات بدن را در برابر بيماري ها قوي مي كند.

·        پول تضمين كننده رضايت از زندگي نيست

·        مصرف سيگار، سلامت جسماني افراد را تهديد مي كند

·        ورزش علاوه بر سلامت جسماني بر سلامت رواني نيز تأثير مي گذارد.

·        روابط بي بند و بار انه ي جنسي، خطر ابتلا به ايدز را افزايش مي دهد

·        انگيزه ي تحصيلي دانشجويان نقش مهمي در رفع مسايل ومشكلات جامعه دارد

شما چه اطلاعات صحيحي را پذيرفته و بر اساس آنها رفتار مي كنيد؟

تعداد بازديد اين صفحه: 6105
ديگر بخش ها درباره دانشگاه قم سامانه هاپيوندهاي مفيدارتباط با ما
آدرس پستي: قم - بلوار الغدير - بعد از شهرك قدس - دانشگاه قم
كدپستي: 3716146611
تلفن : 32103000- 025
فكس : 32854499- 025
پست الكترونيكي:
خانه | بازگشت | حريم خصوصي كاربران |
Guest (Qomuniguest)

معاونت فرهنگي - دانشگاه قم
مجری سایت : شرکت سیگما